‘Leren omgaan met de dood hoort bij de opvoeding…’

Deze woorden zijn makkelijker neergeschreven dan gedaan. De kunst is te zoeken naar een manier om dit aan de orde te stellen of te verwerken. Verhalen en rituelen zijn daarbij vaak heel helpend. Niet wegkijken, niet ‘dood’ zwijgen, niet bagatelliseren maar aan durven kijken en het benoemen zijn belangrijke aspecten van rouwen en rouwverwerking.

Meerdere ervaringen in mijn eigen leven hebben dit inzicht verdiept. Ervaringen die ervoor hebben gezorgd een extra antenne te hebben voor het bieden van zorg en aandacht wat helpend en helend kan werken voor alle betrokkenen.

Sprookjes en verhalen met symboliek voor de wat oudere kinderen, prentenboekjes voor de allerkleinsten, zijn mooie hulpmiddelen voor de volwassene die ermee te maken krijgt.

In een cursus ‘Sprookjes als balsem voor de ziel’ heb ik voor de Elisabeth Kübler-Ross vereniging hier uiting aan kunnen geven. Maar ook als intern begeleider was het een voorrecht om leerkrachten te kunnen ondersteunen in het zoeken naar gericht materiaal om dit soort onderwerpen ook in de klas ‘aan te kijken’ en er met de klas aan te werken.

Maar nu is er wat bijzonders aan de hand. Rudolf Steiner zegt in een van zijn eerste voordrachten in ‘Algemene Menskunde als basis voor de pedagogie’ dat in onze tijd ‘vooral over de dood wordt gesproken en dat de geboorte wordt vergeten…’. Dat raakte me bijzonder. Geboorte en dood horen bij elkaar! Onze aandacht moet zich niet alleen richten op het einde van het leven maar de hele levenscyclus in beschouwing nemen.

Toen de echtgenoot van een van de leerkrachten onverwacht overleed werd ik gevraagd met de klas hierover in gesprek te gaan en te zoeken naar een verwerkingsvorm. Ik had vanuit mijn denkwereld een verhaal voorbereid wat ik al eerder had gebruikt en wat goed had voldaan. Op de ochtend van die dag werd ik echter wakker met de ingeving om niet alleen stil te staan bij het plotseling overlijden en het gemis van de eigen leerkracht voor de komende tijd, maar om het geboorte verhaal te vertellen wat op de peuterspeelzaal en op de kleuterschool van de Vrije scholen wordt verteld, als startpunt van dit leven.

Het verhaal hoe een engeltje naar de aarde kon komen, hoe het naar de zon en de maan gaat om te vragen hoe dat moet, hoe het langs een manestraal naar de aarde glijdt en dat daar op aarde nog in één huis een lichtje brandde waar een vader en een moeder (en eventuele broertjes of zusjes) op het engeltje wachtten, maar bovenal over het feit dat het engeltje z’n vleugeltjes af moest leggen omdat het anders niet naar de aarde kon, maar dat het die vleugeltjes altijd weer terug krijgt als hij weer terug keert naar de Lichtwereld…

Zo heb ik met de klas gesproken en ze gevraagd wie van hen nog het geboorteverhaal van de kleuterschool kon herinneren. Vele kinderen staken hun vinger op… Vanuit die basis kon ik het verhaal vertellen van het overlijden van de man van hun juffie en wat dat voor de komende tijd zou betekenen. De leerlingen gingen daarna aan de slag om gedichten te maken, tekeningen te maken en een aandachtstafeltje in de klas te maken met eigen symbolen zoals een kaars, wat schelpen en een mooi doosje.

Auteurs als Elisabeth Kübler-Ross, Jos Brink en Marinus van den Berg hebben gezorgd voor mooie literatuur over rouwverwerking. Ook boeken als ‘de gebroeders Leeuwenhart’ zijn voor wat oudere kinderen heel geschikt. Pauline van der Ven schreef een prachtige fabel over de dood: ‘De ziel van Putter’.

Mariken Spuy heeft het in haar boek ‘Rouw bij kinderen en jongeren, over het begeleiden van verliesverwerking’ over ‘rouwtaken van volwassenen’ en ‘rouwtaken van kinderen’. Ook beschrijft zij de ontwikkelingscontext die van invloed is op rouwen. Heel mooi om te lezen vind ik haar beschrijving en verdere uitwerking van de ‘Cirkel van Veiligheid’ en haar inzichten over de rouwbeleving van kinderen in de basisschooltijd.

Spuy buigt zich over de vraag of een kind het intense verdriet van een verlies wel aan kan en of het niet voor altijd in negatieve zin getekend blijft. Gelukkig blijken de meeste kinderen met de juiste steun uit hun omgeving het verlies van een dierbare goed te kunnen verwerken. Het boek geeft veel voorbeelden en praktische tips en geeft daarnaast richting aan de meest uiteenlopende vragen die volwassenen in de omgeving van het kind vaak hebben. Het is een unieke gids voor iedereen die rouwende kinderen wil ondersteunen.

Aldus een samenvatting van de achterflap van het boek.

Wil je een eigen verhaal delen of wil je verdieping van dit onderwerp? Heb je specifieke vragen? Laat het weten!